– Thưa đại đức! Trên thế gian này, từ những bậc thượng đẳng như Đức Phật Toàn Giác, Phật Độc Giác, Phật Thinh Văn Giác… tuy được gọi là Vô sanh, nhưng quả thật những vị ấy đã có mặt giữa thế gian, đã sanh ra từ thế gian!
– Vâng, bần tăng đồng ý.
– Các đức Chuyển luân Thánh vương, vua chúa, chư thiên, loài người… đều được sanh ra như thế?
– Tâu, vâng.
– Nói rộng ra, người có của hoặc người không có của, là khổ hoặc vui, là nữ hay nam, có phước, có tội… tất thảy… đều y như thế?
– Tâu, vâng.
– Chúng sanh các loại, từ noãn sanh, thai sanh, thấp sanh, hóa sanh… cũng vậy nữa?
– Quả vậy.
– Loài không chân, hai chân, bốn chân hoặc nhiều chân. Các loại dạ xoa, ma da, cưu bàn trà (kumbhanda), a tu la, càn thát bà, cẩn na la, rồng, đại bàng, voi, ngưa, trâu, bò, lạc đà, lừa, dê, cừu, nai, heo, sư tử, cọp beo, gấu, chó sói, chó nhà, chó rừng… hẳn cũng đều được sanh ra giống nhau.
– Dĩ nhiên rồi!
– Rồi, cả kim, ngân, lưu ly, pha lê, xà cừ, xích châu, mã não, ngọc ma ni, hột xoàn, đồng đen, đồng đỏ, đồng trắng, đồng vàng… cho chí vải, gấm vóc, lụa là… cũng đều là vật được sanh?
– Tâu, vâng!
– Ngoài những thứ ấy, có cái gì, có vật gì… mà nó “không sanh”, thưa đại đức?
– Có ba cái “không sanh”, tâu đại vương!
– Xin kể nghe?
– Những vật có tâm lý, có tác ý, có sinh khí, có cảm giác, là chúng sanh hữu tình đều là cái có sanh ra. Cho chí những vật được cấu tạo, hữu cơ hoặc vô cơ; chúng sanh vô tình như thảo mộc, hoặc đất đá vô tri… vẫn được sanh ra. Tất cả chúng phải nằm trong định luật già chết hoặc biến hoại, tiêu diệt. Vậy cái “không già, không chết, không biến hoại, không đổi khác” không được sanh ra trong thế gian, tâu đại vương!
– Hay lắm! Vậy cho trẫm nghe cái “không sanh” thứ hai?
– Tâu, vâng. Theo ngôn ngữ chế định, qui ước của thế gian thì gọi người, voi, gạo, ngọc, chanh, khế v.v… nhưng theo đệ nhất nghĩa đế, thắng nghĩa pháp, siêu lý thì “không có cái gì là người, voi hay ngựa cả!” Vậy cái “không phải người, voi, ngựa v.v…” cái không thuộc ngôn ngữ chế định, cái siêu lý, cái đệ nhất đế… chúng không sanh ra, không bị sanh, không được sanh trong thế gian, tâu đại vương!
– Thật vi diệu.
– Thứ ba: Tất cả hành đều vô thường, thay đổi không bền vững! Vậy cái “trường tồn, chân thường, vững bền”, chúng “không sanh” trong thế gian, chúng không thể có mặt, hiện hữu trong thế gian, tâu đại vương!
Đức vua Mi-lan-đà tán thán:
– Đại đức đã hé cánh cửa cho trẫm thấy những pháp siêu thế, thật cao siêu, mầu nhiệm vậy. Rất tri ân đại đức.
* * *
(Trích “Mi Tiên Vấn Ðáp” – “Milinda Panha” )
Dịch giả: Hòa thượng Giới Nghiêm (Maha Thera Thita Silo)
