Đa số những người sống ở Âu Mỹ, có đầy đủ tiện nghi vật chất nhưng vẫn cảm thấy đau khổ, bất mãn, bởi họ thường sống với quá khứ hoặc tương lai mà quên đi hiện tại. Khi có dịp đến với đạo Phật, nhất là pháp môn thiền quán, tu tập chánh niệm một thời gian thì họ cảm thấy yêu đời, biết thưởng thức những niềm vui giản dị và tìm lại được hạnh phúc trong đời thường. Rồi từ đó họ cho rằng tu thiền “chánh niệm” thì giây phút hiện tại sẽ trở nên đẹp tuyệt vời.
Câu hỏi được đặt ra là phải chăng tất cả những người tu thiền “chánh niệm” đều thấy giây phút hiện tại đẹp tuyệt vời?
Tất cả pháp thiền của Phật giáo, dù Nam tông hay Bắc tông cũng đều dạy “chánh niệm”. Nhưng nếu thực hành “chánh niệm” theo truyền thống Thiền Minh Sát hay Tứ Niệm Xứ thì hành giả sẽ nhận ra rằng giây phút hiện tại không có gì gọi là đẹp. Vì càng chánh niệm theo dõi hơi thở, hoặc sự phồng xẹp của bụng, hoặc sự sinh diệt của cảm thọ thì sẽ thấy rõ ba đặc tướng của sự vật là vô thường, khổ, vô ngã. Sự vật xảy ra và biến mất quá nhanh, hành giả không kịp thì giờ để định danh nó là đẹp hay xấu, sướng hay khổ. Hơn nữa sướng hay khổ chỉ là những khái niệm tương đối của thế gian, của tâm thức nhị biên, luôn thấy sự vật theo hai chiều, phải trái, đẹp xấu, ưa ghét, vui buồn …
Chưa cần phải tu thiền tới mức chánh niệm bén nhạy để thấy sự vật tan rã trong từng giây phút , chỉ cần tư duy theo bát bất trung đạo (bất sinh bất diệt, bất thường bất đoạn, bất nhất bất nhị, bất lai bất xuất), hoặc theo kinh Bát nhã (các pháp không sinh không diệt, không nhơ không sạch) cũng đủ hiểu là sự vật không có gì thực sự là đẹp hay xấu, nó chỉ là nó, là như thị. Những nhãn hiệu xấu đẹp đều do ý thức bịa đặt gán vào cho sự vật
Đang ngồi bên người yêu thì giây phút hiện tại sẽ đẹp tuyệt vời và muốn thời gian ngừng trôi. Đang hút thuốc phiện hay sì ke thì thân tâm cảm thấy bay bổng chín từng mây và giây phút đó cũng rất mê ly tuyệt vời, vì thế người nghiện là người luôn muốn tìm lại những giây phút này.
Khi thực tập chánh niệm, nhận ra thân tâm của mình thay đổi trong từng giây phút, ngồi lâu một chút là thân bị đau nhức, mệt mỏi, còn tâm thì phóng chạy lung tung, nghĩ đủ thứ chuyện, như vậy là bất như ý, bất toại nguyện, đâu có gì tuyệt vời. Ngoài ra với một hành giả đang bị ung thư, viêm gan, hay đơn giản bị đau răng, nhức đầu, đói bụng thì không biết giây phút hiện tại có đẹp không?
Một điều kỳ lạ là khi tâm nhìn thấy rõ thực tại vô thường, khổ (bất như ý), và vô ngã thì tự nó được giải thoát khỏi mọi ràng buộc và hết khổ.
Người đời đau khổ, đi tu để tìm phương pháp dạy cho mình sung sướng, đó là đi từ cực đoan này sang cực đoan khác. Tu tập “chánh niệm” theo truyền thống Nguyên thủy là tập chấp nhận thực tại, nó ra sao thì ghi nhận và chấp nhận nó là như vậy, không cần phải tưởng tượng bóp méo, xấu mà bảo là đẹp, khổ mà nói là sướng. Khi tâm ghi nhận một cách khách quan, không dán nhãn, đặt tên lên sự vật thì nó vượt lên trên sự đối đãi nhị biên và từ đó thoát khổ một cách tự nhiên. Và giây phút hiện tại chẳng có gì đẹp, cũng chẳng có gì xấu, nó là nó, nó là như vậy.
Giây phút hiện tại đẹp tuyệt vời!
Nếu tâm bạn luôn buồn rầu, nhớ tưởng quá khứ, lo lắng tương lai, không ý thức những gì đang xảy ra trong hiện tại, thì việc thực tập an trú trong hiện tại là một liều thuốc đại bổ. Một khi biết đưa tâm trở về thực tại thì bạn có thể thưởng thức được những cái hay cái đẹp mà xưa nay bạn vô tình không nhìn thấy. Và như vậy bạn có thể nói “giây phút hiện tại đẹp tuyệt vời!” Đó là một cảm nhận có thật của bạn.
Cảnh vật bên ngoài tự nó không xấu, không đẹp, không vui, không buồn, nhưng “người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Khi mang một tâm trạng buồn thì nhìn thấy cảnh buồn. Khi tâm vui thì nhìn cảnh cũng thấy vui. Cảnh vui buồn, đẹp xấu là do tâm trạng bên trong “phóng chiếu” ra ngoài. Vậy thì cảnh có đẹp thật hay không? Điều này tùy bạn muốn đứng phía nào mà nhìn cảnh. Nếu đứng trên thực tánh, nương theo cái nhìn của Bát nhã thì cảnh không xấu không đẹp. Nếu đứng trên nhị biên, nương theo cái nhìn của “vạn pháp duy thức biến” thì cảnh vẫn có xấu đẹp.
Tóm lại giây phút hiện tại đẹp tuyệt vời cũng được mà chẳng đẹp chẳng xấu cũng được! Bởi vì Ai là người quyết định?
(Trích “Dòng Đời Vô Tận”)
Hòa thượng Thích Trí Siêu
