Ngày xưa ở thời đại bạch phát, trong sơn hạp tại Long Môn có một cây Đồng (kiri), dáng mặt một vị Lâm Vương. Nó vươn đầu cao đến có thể trò chuyện với các tỉnh tú, rễ nó đâm sâu xuống đất, cuộn thành những chiếc vòng đồng lẫn lộn với vòng của con bạch ngân long ngủ ở bên dưới. Sau có một vị pháp sư cao tay hạ Đồng thụ xuống làm thành một cây đàn kỳ diệu phi thường, con tình của nó ngang ngạnh, trừ phi gặp tay nhạc sĩ đệ nhất danh tài mới thuần hóa nổi. Từ lâu năm, cây đàn vẫn cất trong bảo tàng của Trung Quốc Hoàng Đế; nhưng tất cả những người đã lần lượt tới thử đều không gảy lên được một khúc điệu nào. Đáp lại sự cố gắng tận lực của họ, cây đàn chỉ nẩy lên những tiếng miệt thị chát chúa, không hòa âm với những điệu hát mà họ muốn ca lên. Cây đàn không chịu nhận ai là chủ cả.
Mãi sau có Bá Nha⁵ (Peiwoh), một tay cầm ca vương giả, tới thử. Bá Nha lấy tay dịu dàng ve vuốt cây đàn như người ta vỗ về một con ngựa bất kham, và nhẹ nhàng mơn trớn bộ dây. Ông hát lên bài ca ngợi khen thiên nhiên và quý tiết, cao sơn và lưu thủy, thế là bao nhiêu những kỷ niệm của Đồng thụ đều bừng tỉnh dậy! Một ngọn gió xuân mát dịu bỗng đâu lại nổi lên đùa giỡn giữa đám cành lá của Đồng thụ. Những ngọn thác thanh tân vừa nhảy xuống khe núi, vừa cười cợt với những bông hoa hàm tiếu. Bỗng đâu lại nghe thấy giọng mơ màng của mùa hạ với muôn ngàn côn trùng của nó, tiếng mưa rơi lất phất nhẹ nhàng, tiếng tu hú kêu bi ai thảm thiết. Nghe kìa! tiếng hổ gầm, và tiếng thung lũng đáp vang lại. Này là mùa thu; trong đêm vắng lặng, trăng nhọn như lưỡi kiếm, lấp lánh trên ngọn cỏ lạnh hơi sương. Đến bây giờ thì mùa đông ngự trị: từng đàn thiên nga bay lượn trên không trung qua làn mưa tuyết và những hòn mưa đá lộp bộp đập xuống cành cây có vẻ khoái trá một cách man dại.
Rồi Bá Nha đổi âm điệu ca ngợi tình ái. Rừng cây nghiêng ngả như một thanh niên nơi hương hạ tha thiết cầu hôn, đương chìm đắm trong mộng tưởng. Trên trời cao, một làn mây đẹp bay thướt tha như một thiếu nữ kiêu kỳ; nhưng bay tới đâu nó lại kéo lê thê tới đó những bóng in trên mặt đất, ảm đạm như mối tình tuyệt vọng. Rồi âm điệu lại đổi nữa; Bá Nha ca ngợi chiến tranh, tiếng thép đập vào nhau, tiếng ngựa hí vang trời. Và trong cây đàn nổi lên trận bão tố của Long Môn, con rồng cưỡi trên những làn chớp, tuyết băng đổ xuống ẩm ẩm như sấm ran qua những ngọn đồi ngọn núi. Thiên Tử sững sờ hỏi Bá Nha cho biết bí quyết thắng lợi của chàng ở chỗ nào. Bá Nha đáp: “Tâu Hoàng Thượng, những người kia thất bại là vì họ chỉ hát để tự ca ngợi mình. Thần đã để cho cây đàn tự chọn lấy chủ đề của nó, và thực ra thần cũng không biết lúc đó cây đàn là Bá Nha hay Bá Nha là cây đàn”.
Viên Đức
⁵ Bá Nha: Người thời Xuân Thu, có tài đàn, chơi thân với Chung Tử Kỳ. Bá Nha đánh đàn, Tử Kỳ nghe đàn mà biết được lòng bạn. Đời gọi hai người là bạn tri âm.
